آشنایی با فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان - بخش ۱

مغول‌ها از جمله مردمی هستند که برای هرچیزی آداب خاصی دارند و چون این کشور به آرامی در مسیر توسعه در حرکت است، فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان از گزند دنیای مدرن امروزی، تا حد زیادی در امان مانده است. اصلاً یکی از دلایل اصلی سفر به مغولستان هم می‌تواند همین باشد؛ فرهنگ غنی عشایری در مغولستان. مثلاً یکی از جذابیت‌های این کشور قبایل دوخا یا تساتان‌ها هستند که در مقاله‌ای دیگر مفصل در موردشان صحبت کرده‌ایم. این‌ها تنها قبایلی در دنیا به شمار می‌روند که به عنوان دام، گوزن پرورش می‌دهند.

در این سری مقالات سعی کردیم تا از جذاب‌ترین فرهنگ و رسوم مغولستان برای شما صحبت کنیم. از بازی‌های خانگی گرفته تا ورزش‌ها، غذاها و نوشیدنی‌های سنتی این کشور. به هر حال توضیح کامل در مورد آداب و رسوم هر کشوری چندین جلد کتاب می‌شود. ما سعی کردیم مواردی را انتخاب کنیم که در سفر به مغولستان احتمالاً با آن‌ها برخورد می‌کنید و دانستن‌شان جالب‌تر است.

مغولستان علاوه بر آداب و رسومی دیدنی، طبیعت بسیار جذابی دارد. در سفر به مغولستان بیشتر شب‌ها را در چادرهای سنتی عشایری به نام «گیر» می‌گذرانید و با اسب‌های اصیل مغولی در میان سبزدشت‌های وسیع این کشور گشت می‌زنید. سفر به مغولستان، تجربه‌ای خاص و ویژه است. سری به تور مغولستان اسپیلت البرز بزنید تا با برنامه‌های ما بیشتر آشنا شوید.

فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان

۱. سبک زندگی

به طور کلی اساس و پایه‌ی سبک زندگی مغول‌ها، عشایری، کوچ‌نشینی یا صحرا نشینی است. به شکلی که نیمی از جمعیت پایتخت هنوز در خانه‌ها و چادرهای سنتی که در حاشیه‌ی شهر جای گرفته‌اند، زندگی می‌کنند. این سبک زندگی، با فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان همراه است که می‌خواهیم در مورد آن‌ها صحبت و به چند مورد از جالب‌ترین‌شان اشاره کنیم.

۱.۱ گیر نشینی

به چادرهای سنتی و عشایری مغولی، گیر یا گر می‌گویند. در مورد نحوه‌ی جمع کردن و برپا کردن این چادرها در مقاله‌ی دیگری مفصل صحبت کرده‌ایم. به طور خلاصه هر گیر از یک بدنه‌ی چوبی مشبک تشکیل شده که به شکل یک دایره بر روی زمین گذاشته می‌شود. روی بدنه، تیرهایی چوبی قرار می‌گیرند که به شکل مورب به سمت بالا رفته و درون حلقه‌ای فرو می‌روند تا سقف گیر شکل بگیرد. در آخر هم روی گیر را با نمد و چیزهای دیگر می‌پوشانند.

برای ورود به گیر باید با پای راست وارد شوید و تا زمانی که صاحب گیر اجازه ندهد، حق نشستن ندارید. مردان در سمت چپ و زنان در سمت راست گیر می‌نشینند. بزرگان خانواده در بالای گیر (روبه‌روی در ورودی) و جوانان هم نزدیک به در قرار می‌گیرند. اگر وارد گیر شوید و چهارزانو بنشینید، یعنی قرار است که بمانید و باید از شما پذیرایی شود. اگر هم دوزانو بنشینید یعنی ماندن‌تان کوتاه است و می‌خواهید زود بروید.

در وسط گیر ستون‌هایی چوبی قرار دارد که تکیه دادن به آن‌ها بی‌احترامی است. همچنین اگر می‌خواهید به سمت دیگر گیر بروید، باید از دور ستون‌ها بروید و نباید از وسط‌شان رد شوید. از سقف گیر یک طناب بافته شده از موی حیوانات به این ستون‌ها آویخته می‌شود. گاهی مقداری موی اسب به این طناب گره می‌زنند که در واقع یادگاری از حیوان عزیز فروخته شده یا از دست رفته‌شان است. در بالای گیر هم عکس‌های خانوادگی و وسایل تزئینی قرار می‌گیرند. در آخر هم زباله‌ها را نباید بالای گیر گذاشت و باید کنار ورودی چادر گذاشته شوند.

دستشویی و حمام

احتمالاً برایتان این سوال پیش آمده که وضعیت دستشویی و حمام در گیرها چگونه است. البته این بخش جزو فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان نیست؛ ولی اگر قصد سفر به این کشور کرده باشید، دانستنش ضرری ندارد.

دستشویی‌ها را در فاصله‌ی ۵۰ متری از گیرها درست می‌کنند. دستشویی بانوان و آقایان هم جدا است. بسته به این که در کدام یک از اقامتگاه‌ها ساکن باشید، دستشویی‌ها می‌توانند مجهز یا کاملاً سنتی باشند. در حالت سنتی، یک گودال بزرگ کنده می‌شود که مخزن دستشویی است، روی آن را دو تخته چوب موازی قرار می‌دهند و وسطش باز است. بقیه داستان هم نیازی به توصیف ندارد. اگر دستشویی به شکل سنتی باشد، در میان راه ظروف پلاستیکی خاصی از یک چارچوب آویزان می‌کنند که در واقع برای دست شستن هستند.

حمام‌های سنتی هم به شکل روباز است. کیسه‌های خاصی برای این کار استفاده می‌شود که در فروشگاه‌های کمپینگ هم دیده می‌شوند. یک سمت کیسه سیاه رنگ است تا گرما آفتاب را جذب و آب را گرم کند. شلنگی از کیسه خارج می‌شود و به انتهای آن یک دوش کوچک متصل است.

البته تقریباً همه‌ی گیر کمپ‌های مغولی که برای گردشگران ساخته شده‌اند، دستشویی و حمام‌های مجهزی دارند. گیر کمپ‌های گردشگری بعضاً دست کمی از یک هاستل شیک ندارند که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.

۱.۲ غذاها و نوشیدنی‌ها

باید اشاره کنیم که مغول‌ها بسیار گوشت خوار اند! تقریباً هر روز حداقل دو وعده و گاهی هم برای صبحانه گوشت می‌خورند. گوشت‌ها را هم تا حد خوبی پرچرب می‌گیرند. این نکته را داشته باشید تا برویم چند مورد از غذاهای سنتی مغولی را معرفی کنیم.

بوز

یکی از خوراک‌های معروف سنتی مغول است که وقتی بحث فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان میان باشد، حتماً نامی هم از آن می‌برند. این خوراک در واقع دامپلینگ مغولی است. برای تهیه‌ی دامپلینگ، موادی مانند گوشت، میگو و سبزیجات را درون یک خمیر نازک دلمه و بعد بخارپز می‌کنند.

آیراق

آیراق را در دنیا با نام کومیس و در ایران با نام قمیز هم می‌شناسند. آیراق دوغ تخمیر شده اسب یا شتر است و جزو نوشیدنی‌های الکلی به شمار می‌آید. در مغولستان لبنیات و گوشت اسب به اندازه‌ی لبنیات و گوشت بز و گوسفند استفاده می شود. برای تهیه‌ی آیراق ابتدا شیر اسب یا شتر را درون خیک‌های چرمی می‌ریزند، به آن مخمر اضافه می‌کنند، هم می‌زنند و سپس گرمش می‌کنند. بعد هم می‌گذارند برای سه تا چهار روز تخمیر شود. البته آیراق مقادیر بسیار کمی الکل دارد و خیلی بعید است کسی را مست کند. در مغولستان آن را به عنوان یک نوشیدنی سالم می‌شناسند.

خیک چرمی تهیه آیراق در سمت راست دیده می‌شود

آداب نوشیدن آیراق یکی از فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان محسوب می‌شود و مراحل خاصی دارد. اول از همه این که این نوشیدنی به ترتیب سن به افراد داده می‌شود. آیراق را در لیوان نمی‌نوشند بلکه در کاسه می‌ریزند و کاسه را هم باید با دو دست یا دست راست به کسی داد. اگر می‌خواهید با یک دست آیراق به کسی تعارف کنید، باید دست چپ را زیر آرنج دست راست قرار دهید.

روی سطح آیراق کره زرد رنگی می‌نشیند که در تصویر ابتدایی هم مشخص است. برای این که این کره همان اول وارد دهان نشود، آن را با فوت کردن به طرفی می‌فرستند؛ البته در ادامه کره را می‌خورند. معمولاً آیراق را با آروول (کشک شیرین) می‌خورند که در ادامه توضیح دادیم.

اگر فردی آیراق را تا انتها بنوشد، یعنی دو فنجان دیگر هم می‌خواهد. برای این که نشان دهد دیگر برایش کافی است، باید به اندازه‌ی یک بند انگشت در انتهای فنجان از آیراق بماند. بعد از این که آیراق را می‌خورند، یا باید فنجان را دو دستی تحویل میزبان بدهند یا آن را روی میز اصلی قرار دهند. گذاشتن فنجان روی زمین نشانه‌ی بی‌احترامی است.

آروول

آروول (aarul) همان کشک خودمان است که شیرین بوده و به عنوان دسر یا شیرینی استفاده می‌شود. مغول‌ها برخلاف ما به کشک‌هایشان نمک نمی‌زنند برای همین شیرین است. بعد از تهیه‌ی تکه‌های کشک، آن‌ها را جلوی آفتاب روی سقف گیرها پهن می‌کنند تا خشک شود.

بوتس

بوتس شکلی از پیراشکی گوشت در مغولستان است. منشا پیراشکی در اصل به روسیه باز می‌گردد و به واسطه‌ی ورود فرهنگ روسی به مغولستان، انواع و اقسام پیراشکی به عنوان شکلی از فست فود در مغولستان رواج دارد. برای تهیه‌ی بوتس گوشت و سبزیجات را درون خمیر نان قرار داده و می‌پزند.

۱.۳ لباس‌های مغولی

یکی از فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان، لباس‌های سنتی این کشور است. لباس‌های سنتی مغولی تا حدی شبیه به لباس‌های چینی است. مغول‌ها معمولاً کلاه‌های چهار تَرَکی که دو گوشی دارد (مرد طلایی پوش در تصویر) بر سر می‌گذارند. در روزهای سرد می‌توان گوشی‌ها را پایین آورد و روی گوش‌ها را پوشاند. شکل دیگری از کلاه هم دارند که به تورتسوگ معروف است. تورتسوگ می‌تواند به شکل برآمده (خانم و آقای سمت چپ) یا تخت (خانم سمت راست) باشد. لباس‌ها به شکل ردایی بلند هستند و به آن‌ها «دیل» می‌گویند. کفش‌ها هم از جنس چرم و به شکل چکمه‌اند.

۱.۴ عکس عروسی در میدان سوخباتار

این مورد از فرهنگ و رسوم جذاب مغولستان فقط در مرکز کشور یعنی اولان باتور دیده می‌شود و رسم جالبی است. میدان چنگیزخان یا در اصل سوخباتار، میدان اصلی اولان باتور است. سوخباتار پدر انقلاب مغولستان و سردار معروف این کشور بوده  و در سال ۱۹۲۱ برای استقلال مغولستان با چینی‌ها درگیر می‌شود. مهم‌ترین این نبرد‌ها در روز ۱۸ مارس اتفاق می‌افتد که اکنون روز مرد در کشور مغولستان است. تصویر سوخباتار بر روی بسیار از اسکناس‌های مغولستان که توگروگی نام دارد، دیده می‌شود. احتمالاً بعد از چنگیز خان، سوخباتار ستوده شده‌ترین شخص تاریخ مغولستان است.

در میدان سوخباتار، مجسمه‌ی بزرگی از او قرار داده شده و در سمت شرق ساختمان دولت مغولستان قرار دارد. در ایوان ساختمان دولت هم مجسمه‌ی چنگیزخان جای گرفته است. عروس و دامادهای اولان باتور به عنوان یک رسم قدیمی، با یکدیگر به این میدان می‌آیند و با مجسمه‌ی چنگیزخان که شبیه به مجسمه‌ی معروف آبراهام لینکلن در آمریکا است، عکس یادگاری می‌گیرند.