کمپ مغولی

اقامت در کمپ مغولی یکی از تجربیات جالب سفر به مغولستان است. این کمپ‌ها متشکل از چادرهای سنتی مغولی به نام «گِر» یا «گیر» هستند که تقریباً در همه‌ جای مغولستان دیده می‌شوند. خود مغول‌ها به این چادرها علاقه‌ی بسیاری دارند؛ از صحرانشینان‌شان گرفته تا شهرنشینان پایتخت.

این چادرها در بین کوچ‌نشیانان نواحی سبزدشت (استپ) و آسیای مرکزی رواج زیادی دارد و هزاران سال است که توسط مغول‌ها استفاده می‌شود. ساختما گیرها چیزی بین چادرهای عشایری خودمان و یک کلبه‌ی چوبی است. به این‌ها یورت هم گفته می‌شود که برگردان مستقیم آن به زبان فارسی، همان چادر است. «گیر» در زبان مغولی به معنای «خانه» است. چادرهای قابل حمل و دایره‌ای شکل که با پوست حیوانات یا نمد پوشیده می‌شود.

اسپیلت البرز مجری و مبتکر تورهای طبیعت گردی جدید و ویژه است. ما همواره تلاش می‌کنیم تا مقاصد جذاب گردشگری و به خصوص طبیعت‌گردی را شناسایی و تورهای ویژه‌ای را برای شما طراحی کنیم.

مغولستان سرزمینی است بزرگ با طبیعتی زیبا و غنی. دشت‌های سبز و پر از گل‌های رنگارنگ و معطر، سوارکاری در کنار جوی‌های زلال و قایق‌سواری در چشمه‌های پاک و دست‌نخورده‌ی مغولستان، فقط بخشی از جذابیت‌های طبیعی این کشور هستند. اقامت در کمپ مغولی هم جز جدانشدنی تجربه‌ی سفر به مغولستان است.

در این مقاله می‌خواهیم در مورد گیر کمپ‌های مغولی صحبت کنیم. حتماً سری به برنامه‌ی تورهای مغولستان اسپیلت البرز بزنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مغولستان و جاذبه‌های این کشور، می‌توانید سایر مقالات سایت ما را مطالعه کنید.

تاریخچه

حداقل برای ۳ هزار سال گذشته، یورت‌ها (همان اقامتگاه‌هایی که در مغولی به آن گیر می‌گویند) با زندگانی در آسیای مرکز پیوند خورده‌اند. به نظر می‌رسد اولین مردمی که از این چادرهای خاص استفاده کردند، صحرانشینان هندواروپایی بودند. در کتب تاریخی و در بین تاریخ‌نگاران معروف، هرودت هرودت (۴۵۰ سال پیش از میلاد مسیح) برای اولین بار از یورت‌ها نام برده است. او اقامتگاه‌هایی را توصیف می‌کند که مشابه یورت‌های کنونی بودند و توسط قوم سکا استفاده می‌شدند.

سکاها قومی از مردمان کوچ‌نشین ایرانی‌تبار بودند که قدمتشان به قبل از حکومت هخامنشیان باز می‌گردد. آن‌ها از آسیای مرکزی تا رود دانوب در اروپا پراکنده بودند. هخامنشیان به آن‌ها سکا (به معنی جنگجو و نیرومند) و یونانی‌ها به آن‌ها خانه به دوش می‌گفتند.

ساختمان گیرها

چادرها یا گیرهای کمپ مغولی اسکلتی چوبی دارد. قابل حمل و جابه‌جایی است ولی برپا کردنش زمان بیشتری نسبت به چادرهای عشایری و کوچ‌نشینی ایرانی می‌برد. ساختمان گیرها جالب و کاربردی است. برای کوچ‌نشینان مغول که باید مدام جابه‌جا می‌شدند، هم مستحکم است و هم قابل حمل. بیایید ببینیم که مرحله به مرحله یک گیر چگونه ساخته می‌شود.

دیواره‌های یک گیر از چوب‌هایی مشبک ساخت شده است. به طور کلی اسکلت شامل یک پایه‌ی مشبک، چارچوب در، میله‌های چوبی انحنادار و یک تاج است که دوتای آخر باهم دیگر سقف و نیمه بالایی گیر را می‌سازند. دلیل استفاده از پایه‌ی مشبک برای گیر، این است که چوب‌ها در هنگام کوچ مثل کرکره‌های مغازه‌‌ها روی هم جمع می‌شوند و جای کمتری می‌گیرند.

بعد از سوار کردن پایه‌ی مشبک چوبی، حدود ۸۰ میله‌ی چوبی انحنا دار از دیواره‌ها به تاج گیر می‌روند. تاج یا سقف چادر، حلقه‌ای چوبی و گنبدی شکل به قطر یک متر است تو خالی بوده و میله‌های چوبی درون آن فرو می‌روند. ساختار گیر کمپ مغولی به شکلی است که وزن سقف توسط دیواره‌ها تحمل می‌شود؛ ولی اگر گیر بزرگ باشد، گاهی ستون‌هایی هم برای تاج تعبیه می‌کنند. اکثر گیرهای مغولی یک یا بیشتر ستون چوبی دارند. دیواره‌های مشبک گیر با یک یا دو تسمه یا طناب محکم می‌شود که تکان نخورد.

در گیری که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، دو ستون چوبی به طول دو نیم متر و قطر ۱۰ سانتی‌متر، تاج را نگه‌داشته‌اند. بعد از سوار شدن سقف روی اسکلت مشبک، در چوبی نیز قرار داده می‌شود. این در حداکثر یک و نیم متر طول دارد و برای ورود به گیر باید سرتان را خم کنید.

بعد از اتمام سوار کردن اسکلت، روی گیر را با نمد یا لحاف‌های کهنه می‌پوشانند. برای مقاوم سازی نسبت به باران و برف، روی این لایه، یک پوشش پلاستیکی پهن می‌کنند. در گذشته که پلاستیک نداشتند، پوست چرمی حیوانات را به هم می‌دوختند و روی نمد می‌انداختند. بعد از اضافه شدن هر لایه‌ به گیر، پوشش توسط تسمه‌هایی محکم می‌شود.

در مرحله‌ی آخر، روی گیر را با یک پارچه‌ی سفید یا خاکستری رنگ می‌پوشانند. لایه‌های مختلف گیر با طناب‌‌هایی به زمین متصل می‌شوند. به این ترتیب روزها که هوا گرم است، لایه‌ها را بالا می‌زنند تا داخل چادر خنک شود. شب‌ها که سرد می‌شود، داخل گیر یک بخاری هیزمی روشن می‌کنند که دودکشش از تاج چادر بیرون می‌رود و فضای داخل را گرم می‌کند.

کل این فرآیندی که مطالعه کردید، حدود ۲ ساعت زمان می‌برد. در هنگام کوچ، تمام بخش‌های چادر باز می‌شوند و به کمک شتر یا گاومیش‌ها به نقاط دیگر برده و دوباره سوار می‌شود.

گیرها علیه شرایط اقلیمی

نواحی مسطح و خشک سبزدشت‌های مغولستان به شرایط آب‌وهوایی سخت و دشوارش معروف است. در این ناحیه درخت یا درخچه‌هایی وجود ندارد که صحرانشینان را در برابر باد محافظت کند. بیشتر روزهای سال، به ویژه در بهار، سرعت باد به ۹ کیلومتر در ساعت می‌رسد. دمای هوا هم بین ۴۰ درجه تا منفی ۴۵ درجه‌ی سانتی‌گراد متغیر است.

این کمپ های مغولی برای زندگی در این شرایط اقلیمی کاملاً مساعدند. درب‌های چوبی و اسکلت مشبک بسیار محکم‌اند. ساختار آیرودینامیک قف به شکلی طراحی شده که به خوبی در برابر بادها ایستادگی کند. همچنین شکل دایره‌ای، سقف گبندی و پارچه‌های نمدی، در کنار هم باعث می‌شوند که گیر به سرعت سرد یا گرم شده و دما را به خوبی حفظ کند.

آداب گیرنشینی

مغول‌ها برای گیرنشینی آداب و رسوم خاصی دارند. اول این که باید با پای راست وارد گیر بشوید و تا زمانی که صاحب گیر به شما اجازه ندهد، حق نشستن ندارید. یک گیر سه بخش اصلی دارد: محراب چادر که در مقابل درب قرار دارد و معمولاً محلی برای نشستن افراد مسن خانواده یا رهبر محترم قبیله است. نیمه‌ی غربی اقامتگاه مختص مردان و نیمه‌ی شرقی محل زندگی و کار خانم‌های خانواده است.

وارد گیر که می‌شوید، مردان باید در سمت غربی (چپ) بنشینند و زنان در سمت شرقی (راست). فرد دعوت شده به داخل گیر، اگر چهارزانو بنشیند، یعنی ماندنی است و باید از او پذیرایی کرد. اگر هم دو زانو بنشیند، یعنی می‌خواهد زود برود.

به ستون‌های مرکزی گیر نباید تکیه بدهید؛ چون تکیه‌گاه سقف است و اگر تکان بخورد، کل گیر ویران می‌شود. به همین جهت تکیه دادن به ستون‌های مرکزی، بی‌احترامی محسوب می‌شود. به علاوه نباید از بین ستون‌ها رد شوید و باید از پشت آن‌ها عبور کنید.

در سال ۲۰۱۳، گیر کمپ مغولی و سایر سنت‌های کوچ‌نشینان مغول، به عنوان میراث فرهنگی یونیسکو شناخته شدند.