بخش شرقی معابد خاجوراهو

خاجوراهو نام شهر و مجموعه معابد باستانی هندوستان است که قدمتشان به قرون وسطی باز می‌گردد. این منطقه‌ی توریستی معروف با معابد سنگی بی‌نظیر و سنگ‌ نگاره‌های منحصر به فردش شناخته می‌شود. در این منطقه حدود ۲۲ معبد وجود دارد که به سه بخش غربی، شرقی و جنوبی تقسیم می‌شوند. در این مقاله می‌خواهیم در مورد بخش شرقی صحبت کنیم.

معرفی بخش شرقی خاجوراهو

بخش شرقی خاجوراهو کمتر از همتای پرزرق و برق غربی خود محبوب است؛ ولی جذابیت‌های خاص خودش را دارد. اول این که برای بازدید از این بخش نیاز به پرداخت هزینه ورودی ندارید. دوم این که معابدی از آیین کمتر شناخته شده‌ی جینیسم (Jainism) در این منطقه قرار دارد که دیدنی هستند. سایر معابد این بخش هندویی هستند.

آیین جین

جینیسم دینی متعلق به کشور هند و سده‌ی ۵ تا ۷ قبل از میلاد مسیح است. آیینی صلح‌جویانه که در لغت به معنی فتح کردن است. طبق تعالیم جینی، زندگی‌تان را باید بر پایه‌ی سنت اهیمسا قرار دهید؛ یعنی از آزار رساندن به هر جانداری خودداری کنید. منظور از جین یا همان فتح کردن، جنگ علیه نفسانیات، لذت‌های دنیوی و شهوات است.

دین جین در کنار آیین بودایی و هندویی، سه مذهب به جا مانده از هند باستان‌اند که هنوز عده‌ای پیرو آن‌ها هستند. البته تعداد بودایی‌ها و هندوها بسیار بیشتر از جینی‌ها است. حدود ۴ تا ۵ میلیون نفر در سرتاسر جهان از این آیین پیروی می‌کنند که ۹۰ درصدشان در هندوستان هستند.

تاثیر آیین جین بر گاندی

احتمالاً در عکس‌ها و تصاویری که از مهاتما گاندی موجود است، دیده‌اید که او تنها پارچه‌ی سفید به تن می‌کرد. راهبان جینی طبق تعالیم این مذهب باید از پوشیدن لباس‌های دوخته شده خودداری می‌کردند. گاندی تحت تاثیر این تعالیم، از یک سنی به بعد، دیگر لباس‌های دوخته شده نپوشید و تنها پارچه‌ای سفید به تن می‌کرد.

خدایان و معابد

معابد بخش شرقی خاجوراهو و خدایان مرتبط با آن‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید. معابد بخش شرقی متعلق به دو آیین هندویی و جِین هستند. همانطور که اشاره شد، همه‌ی معابد بخش شرقی در محوطه‌ای باز قرار دارند. برخلاف معابد بخش غربی که برخی از آن‌ها در منطقه‌ای دیوارکشی شده واقع شده‌اند.

نام	خدای مرتبط	سال تکمیل	نوع معبد
هانومان (Hanuman)	هانومان (خدای میمونی)	۹۲۲	معبد هندویی
برهما (Brahma)	ویشنو و شیوا	۹۰۰	معبد هندویی
جواری (Javari)	ویشنو	۱۱۰۰	معبد هندویی
وامانا (Vamana)	وامانا (یکی از حالات ظهور ویشنو)	۱۰۷۵	معبد هندویی
قنطای (Ghantai)	آدیناتا	۹۵۴	معبد جِینی
شانتی‌نات (Shantinath)	شانتی‌ناتا	۱۰۲۷	معبد جِینی
پارسوانات (Parsvanath)	پارسواناتا	۹۵۴	معبد جِینی
آدینات (Adinath)	آدیناتا	۱۰۲۷	معبد جِینی

 

معابد بودایی بخش شرقی خاجوراهو

معبد هانومان

معبد کوچک و سپید رنگ هانومان، دو مجسمه‌ی نارنجی رنگ از خدای میمونی شکل هندویی به نام هانومان دارد که دیدنی هستند. این معبد در سال ۹۲۲ میلادی ساخته شده است. سنگ نبشه‌هایی که در این معبد یافت شده‌اند، قدیمی‌ترین نوشته‌های کل خاجوراهو محسوب می‌شوند.

معبد برهما

بخش‌هایی از ساختمان اصلی معبد برهما از سنگ‌های گرانیت و سیخارای آن (برج معبد) از ماسه سنگ ساخته شده است. برج بلند به سمت رود نارورا ساگار نگاه می‌کند. معبد برهما یکی از قدیمی‌ترین بناهای خاجوراهو است که گفته می‌شود حول و حوش سال ۹۰۰ میلادی ساخته شده.

داخل معبد مجسمه‌ای از شیوا (یکی از خدایان هندوئیسم) قرار گرفته که چهار صورت دارد. این مجسمه شکلی عجیب از شیوا را به تصویر می‌کشد؛ چون این برهما (خدای دیگر هندوئیسم) است که چهار صورت دارد. در واقع این معبد متعلق به شیوا است و کسی که آن را نامگذاری کرده، به اشتباه فکر می‌کرد که مجسمه‌ی داخل معبد شمایلی از برهما است. در بالای در ورودی، شمایلی از ویشنو قرار دارد که نشان می‌دهد این معبد در ابتدای به پرستش این خدای هندویی اختصاص داشته است.

معبد جواری

معبد جواری نسخه‌ای کوچک از معابد بزرگ بخش غربی خاجوراهو است. این معبد در بین سال‌های ۱۰۵۰ و ۱۰۷۵ میلادی ساخته شده و به پرستش ویشنو اختصاص دارد.

معبد وامانا

ویشنو در داستان‌ها و متون مذهبی هندویی در طول تاریخ به شکل‌های مختلفی ظاهر شده است. در واقع ویشنو در جریان تناسخ، در کالبدهای مختلف ظهور می‌کرده که هندوها این کالبدها را آواتار می‌نامند. یکی از آواتارهای ویشنو، وامانا نام دارد که کوتاه قد بوده و به آواتار کوتوله معروف است. این معبد به پرستش وامانا (آواتار کوتوله‌ی ویشنو) اختصاص دارد. ظاهر معبد از اصول کلی معماری هندویی پیروی می‌کند که در مقاله‌ی معرفی «بخش غربی خاجوراهو» درباره‌اش صحبت کرده‌ایم.

معابد جینی بخش شرقی خاجوراهو

معبد پارسوانات

پارسوانات بزرگ‌ترین معبد بخش شرقی خاجوراهو است. البته از لحاظ بزرگی و جلوه‌های دیدنی نمی‌تواند با معابد بخش غربی رقابت کند ولی جذابیت‌های خودش را دارد. معماری معبد و همچنین سنگ نگاره‌های آن بسیار دیدنی هستند. دو مورد از معروف‌ترین حکاکی‌های خاجوراهو را می‌توانید در این معبد مشاهده کنید؛ یکی سنگ نگاره‌ای از یک زن که در حال در آوردن خاری از پایش است و  دیگری نقشی از یک خانم که در حال آرایش کردن چشم خود است.

معبد قنطای

قنطا در زبان هندی به معنی «زنجیر و رنگوله» است. روی ستون‌های این معبد سنگ نگاره‌هایی از ناقوس‌ها و زنجیرهای متصل به آن‌ها به چشم می‌خورد که دلیل نامگذاری این معبد هستند. معبد قنطای در واقع شبیه به معبد پارسوانات بوده ولی اکنون فقط سرسرای اصلی (مانداپا) و ایوان ورودی‌اش باقی مانده است و باقی بخش‌ها تخریب شده‌اند.

معبد شانتی‌نات

شانتی‌نات تلفیقی از معماری باستانی و نوین هندوستان است و مکان اصلی عبادت در بین معابد جینی بخش شرقی به حساب می‌آید. بخش‌هایی از این معبد مثل مجسمه‌ای ۴.۵ متری از آدینات (یکی از خدایان جینی) متعلق به ۱۰۰۰ سال پیش هستند و بخش‌هایی هم به تازگی ساخته شده‌اند.

معبد آدینات

این معبد در اواخر سده‌ی ۱۱ میلادی ساخته شده و چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. تراشکاری‌ها و حکاکی‌های این معبد به معابد هندویی (به ویژه معبد وامانا) شباهت دارند.