تالاب زیبای گاوخونی یکی از جاذبه‌های گردشگری بکر و طبیعی استان اصفهان است. این تالاب موقعیت جغرافیای خاصی دارد و با توجه به این که دسترسی به آن (به ویژه در گذشته) دشوار بوده، کمتر دستخوش تغییرات شده و از آسیب‌های بشر تا حدی در امان مانده است.

جلوه‌های زیبا و چشم‌اندازهای بی‌نظیر تالاب گاوخونی، محلی ایده‌آل برای سفری ماجراجویانه و مقصدی مناسب برای تورهای طبیعت گردی است. این تالاب در مرز بین دو اکوسیستم آبی و خشکی و در آستانه‌ی ورود به کویر قرار دارد. جلوه‌های طبیعی آن‌ نیز ترکیبی از این دو اکوسیستم است. متاسفانه به دلیل سدسازی‌ها و جلوگیری از ورود آب زاینده رود به گاوخونی، این تالاب در خطر نابودی قرار دارد.

تاریخچه تالاب گاوخونی

چندین روایت مختلف برای علت نام گذاری این تالاب وجود دارد که جالب هستند:

• دهخدا می‌گوید گاوخونی به معنی خانه‌ی گاو است. در گذشته روستاییان گاوهای خود را برای چرا در اطراف باتلاق رها می‌کردند و به همین علت نام این تالاب، گاوخانه یا گاوخونی است.
• برخی هم اعتقاد دارند که گاو از واژگان Gabae یا  cavaeمنشاء گرفته است. این دو واژه نام‌هایی هستند که استرابون، جغرافیدان بزرگ یونانی، روی اصفهان گذاشته است و بعدها به گبی، گی و جی تغییر کرد. خانی هم در زبان فارسی پهلوی به معنای چشمه و آبگیر است. لذا ترجمه گاوخونی با توجه به این روایت می‌شود «آبگیر اصفهان».
• روایت افسانه‌ای دیگر هم وجود دارد که می‌گوید در گذشته در این منطقه گورخرهای زیادی زندگی می‌کردند به همین جهت به آن تالاب گودخونی یا گورخونی می‌گفتند. شکارچیان برای شکار گورخر به این محل می‌آمدند و بسیاری از آن‌ها در این باتلاق گیر افتاده و می‌مردند. حتی گفته می‌شود که بهرام گور هم در همین باتلاق جان خود را از دست داده است.

بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر*** دیدی که چگونه گور بهرام گرفت؟

تالاب گاوخونی آخرین مقصد زاینده رود است. زاینده‌ رود از ارتفاعات زردکوه واقع در استان چهارمحال بختیاری سرچشمه می‌گیرد و با طی مسافتی ۳۰۰ کیلومتری با پیچ و خم‌های زیاد در نهایت به گاوخونی ختم می‌شود.

۳ فرضیه برای این که تالاب گاوخونی چرا و چگونه پدید آمده وجود دارد که این‌ها نیز در نوع خود برای علاقه‌مندان به طبیعت جالب‌اند. یک فرضیه می‌گوید که احتمالاً این تالاب در نتیجه‌ی حرکات زمین به وجود آمده است. فرضیه‌ی دوم معتقد است که به دلیل زهکش‌های طبیعی این منطقه، زاینده رود در محل تالاب توقف کرده و گاوخونی پدید آمده است. این فرضه می‌گوید که احتمالاً در زمان‌های بسیار دور، دامنه‌ی تالاب گاوخونی بسیار گسترده‌تر بوده و تا دوردست‌ها ادامه داشته است. فرضیه سوم نیز معتقد است این تالاب در گذشته زیر دریای عمان و اقیانوس هند قرار داشته و از نقاط عمیق این دریا به شمار می‌آمده است. 

اهمیت تالاب گاوخونی

کشور ما حدود ۲۰۰ تالاب کوچک و بزرگ دارد. در بین این‌ها، ۱۹ تالاب جزو تالاب‌های بین المللی به شمار می‌آیند که گاوخونی یکی از این ۱۹ تالاب است. این تالاب اهمیت زیادی برای طبیعت و محیط زیست ناحیه دارد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره کرده‌ایم:

• تصفیه آب: زاینده رود در طول مسیر خود با انواع فاضلاب‌های صنعتی، شهری و کشاورزی آلوده می‌شود. گاوخونی با تصفیه آب و حذف آلودگی‌ها باعث می‌شود که آب‌های زیرزمینی آلوده نشوند.
• جلوگیری از گسترش کویر
• تثبیت تپه‌های شنی
• زیستگاه پرندگان و مقصد مهاجرت‌ آن‌ها: در سال ۱۳۶۲ که تالاب در وضعیت خوبی قرار داشت، میزبان حدود ۴۰ هزار پرنده‌ی مهاجر در فصل زمستان بود. وضعیتی که احتمالاً دیگر تکرار نخواهد شد.
• پناهگاه حیات وحش: در گذشته گاوخونی محل زندگی حیواناتی مانند گورخر، خوک، گراز، آهو، ماهی و... بوده است. متاسفانه با شور شدن و تحلیل رفتن تالاب، تنوع زیستی منطقه به شدت کاهش یافته است.
• پوشش گیاهی: بخش‌هایی از تالاب به ویژه در محل ورود زاینده رود، پوشش گیاهی انبوهی دارد که بخش اعظمی از آن را درختچه‌های گز تشکیل می‌دهند. جلوگیری از گسترش کویر، زیستگاه مناسب حیوانات و حفظ حیات وحش، کاهش شوری آب و... از اهمیت‌های این پوشش گیاهی هستند.

بهترین زمان بازدید

اوایل بهار

آب و هوای منطقه در این ایام مطلوب و مناسب است. اگر بارندگی زمستانی مناسب بوده باشد، ارتفاعات و دامنه‌های شمالی مشرف به تالاب گاوخونی از جمله کوه سیاه، سرسبز و دیدنی می‌شوند. پرنده‌های مهاجر با گرم شدن هوا در اواخر زمستان تالاب را ترک می‌کنند اما طبیعت بهاری جلوه‌های بسیار زیبایی می‌سازد.

پاییز تا اوایل زمستان

با سرد شدن هوا، گاوخونی میزبان خیل عظیم پرندگان مهاجر می‌شود. پرنده‌های آبزی مانند اردک، کاکایی‌ها، فلامینگو و حواصیل با پرواز بر فراز تالاب جلوه‌های وصف ناپذیری می‌سازند. چون گاوخونی از مناطق مجاز برای شکار و صید پرندگان محصوب می‌شود، گاهگاهی صدای شلیک گلوله شنیده شده و آواز خواندن پرنده‌ای خونین بال متوقف می‌شود.

مسیرهای دسترسی

برای بازدید از تالاب گاوخونی راه‌های متعددی وجود دارد که اکثرشان از شهر ورزنه رد می‌شوند. تا ورزنه جاده آسفالت است و از آن پس خاکی می‌شود. به همین جهت رسیدن به تالاب قدری دشوار بوده و لازم است با منطقه آشنا باشید.

دسترسی از طریق ورزنه، نزدیک‌ترین مسیر رسیدن به تالاب است و چون به بخش‌های شمالی گاوخونی (محل ورود زاینده رود) منتهی می‌شود، طبیعت زیباتر و ملایم‌تری نسبت به دیگر بخش‌ها دارد.